Ślina i jej funkcje

W warunkach fizjologicznych osoba dorosła wytwarza od 500 do 1500 ml śliny dziennie ^(1,2). Ślina to wydzielina składająca się z wody (99%), białek i peptydów (np. mucyna, α-amylaza, lizozym, wydzielnicze IgA), jonów i czynników wzrostu. Jej główne funkcje obejmują oczyszczanie i nawilżanie jamy ustnej, co ułatwia połykanie, funkcję higieniczną i przeciwbakteryjną, pomagając w ten sposób zapobiegać próchnicy i halitozie. Ślina stanowi pierwszy etap trawienia polisacharydów dzięki działaniu α-amylazy. Spontaniczne, ciągłe wydzielanie śliny, zapewniające ochronę jamy ustnej, odróżnia się od wydzieliny odruchowej, która jest aktywowana przez bodźce ustne (np. bodźce żucia, bodźce smakowe) lub bodźce pozaustne (np. bodźce węchowe).

Wydzielanie śliny

Wydzielanie śliny jest kontrolowane przez autonomiczny układ nerwowy. Układ nerwowy przywspółczulny i współczulny działają synergistycznie poprzez stymulację wydzielania śliny ⁽⁵⁾. Poza odruchowym wydzielaniem śliny, aktywowanym przez bodźce (np. smakowe, węchowe, żucia) odróżnia się podstawowe wydzielanie śliny, podlegające własnemu rytmowi dobowemu ⁽⁷⁾ i pełniące funkcję ochronną jamy ustnej. W obu pośredniczy autonomiczny układ nerwowy. W przypadku odruchowego wydzielania śliny bodźce aferentne generowane przez aktywację chemoreceptorów smakowych, mechanoreceptorów, receptorów węchowych i nocyceptorów. Bodźce te są przekazywane przez włókna aferentne nerwów czaszkowych V, VII, IX i X do odpowiednich jąder pnia mózgu. Ośrodki wydzielania śliny otrzymują również aferenty z wyższych struktur mózgu, które mogą wpływać na wydzielanie śliny. Droga odprowadzająca odruchu ślinowego składa się z włókien współczulnych i przywspółczulnych.

Włókna przedzwojowe przywspółczulne, wywodzące się z dolnego jądra ślinowego, wychodzą z pnia mózgu wraz z nerwem językowo-gardłowym. Przechodzą do nerwu bębenkowego (nerw Jacobsona) i docierają do zwoju ucha, zlokalizowanego w dole arzmowym, za małym nerwem skalistym powierzchniowym. Zazwojowe włókna przywspółczulne wychodzą ze zwoju ucha i docierają do ślinianki przyusznej przez nerw uszno-skroniowy. Włókna przedzwojowe przywspółczulne wychodzą z jądra ślinowego górnego. Biegną do struny bębenkowej i ostatecznie łączą się z nerwem językowym (gałąź nerwu żuchwowego), by dotrzeć do zwoju podżuchwowego. Zazwojowe włókna przywspółczulne docierają przez nerw językowy do gruczołów podżuchwowych i podjęzykowych. Współczulne włókna odprowadzające tworzą synapsy w górnym zwoju szyjnym łańcucha przykręgosłupowego. Następnie towarzyszą naczyniom tętniczym i ostatecznie docierają do gruczołów ślinowych przez gałęzie nerwu żuchwowego ⁽⁵⁾.

ŚLINIANKI

Kompleks gruczołów ślinowych składający się z trzech par głównych gruczołów ślinowych: śliniaki przyusznej, podżuchwowej i podjęzykowej oraz liczne (600-1000) drobne gruczoły ślinowe. Zlokalizowane są one w błonie podśluzowej jamy ustnej (gruczoły wargowe, policzkowe, podniebienne i językowe) ⁽³⁾. Główne gruczoły ślinowe wytwarzają ponad 90% całkowitej wydzieliny ⁽⁴⁾. Gruczoły ślinowe składają się z miąższu nabłonkowego i tkanki łącznej tworzącej zręb, który otacza gruczoł, tworząc torebkę i penetrując miąższ wraz z naczyniami i nerwami, dzieląc go na płaty i zraziki. Miąższ składa się z jednostek wydzielniczych, utworzonych z komórek produkujących wydzielinę surowiczą, śluzową lub mieszaną. Połączone są one systemem przewodów rozgałęzionych i kończą się w przewodzie głównym. Pomiędzy błoną cytoplazmatyczną komórek a blaszką podstawną znajdują się komórki mioepitelialne o działaniu kurczliwym, które ułatwiają przepływ śliny ⁽⁵⁾. Ślinianki przyuszne są najbardziej obszernymi gruczołami ślinowymi i znajdują się w okolicy przyusznej, między mięśniem mostkowo-obojczykowo-sutkowym i żwaczem, poniżej zewnętrznego przewodu słuchowego, nad tylnym brzuchem mięśnia dwubrzuścowego, za i przed gałęzią żuchwy.

Anatomia ślinianek

Każdy gruczoł zajmuje przestrzeń przyuszną, która rozciąga się wzdłuż powierzchni skóry i niżej do gardła. Przez ślinianki przyuszne przebiegają nerwy twarzowe i uszno-skroniowe, tętnica szyjna zewnętrzna i żyła zażuchwowa. Z otworu stylomastoidalnego czaszki wyłania się nerw twarzowy, który biegnie między wyrostkiem sutkowatym a zewnętrznym przewodem słuchowym i wchodzi do ślinianki przyusznej, gdzie dzieli się na gałąź górną (z której wychodzą gałęzie skroniowe i jarzmowe) i gałąź dolną (z którego wychodzą gałęzie policzkowe, żuchwowe i szyjne). Gałęzie nerwu twarzowego biegną głęboko w miąższu gruczołowym i wychodzą z przedniej powierzchni ślinianki przyusznej.

Przewód wydalniczy (kanał Stensena) wyłania się z przedniej powierzchni ślinianki przyusznej, powierzchownie do mięśnia żwacza, przebija mięsień policzkowy, a następnie błonę śluzową policzka na poziomie drugiego górnego trzonowca. Gruczoły podżuchwowe zlokalizowane są w okolicy nadgnykowej.

Położone są na bocznej powierzchni dołu podżuchwowego i przyśrodkowego mięśnia skrzydłowego, przyśrodkowego do mięśnia szpikowego, gnykowo-językowego, rylcowo-gnykowego i ścięgna pośredniego mięśnia dwubrzuścowego, dolnego od powięzi szyjnej. Część powierzchowna pokryta jest przez mięsień szeroki szyi i poprzecinana przez żyłę twarzową i szyjną. Głęboka część znajduje się bocznie w stosunku do mięśnia gnykowego i styka się z nerwem językowym i podjęzykowym. Przewód wydalniczy (kanał Whartona) wyłania się z głębokiej części gruczołu, przechodzi przez błonę śluzową dna jamy ustnej i otwiera w mięśniu podjęzykowym. Gruczoły podjęzykowe znajdują się w błonie podśluzowej dna jamy ustnej i tworzą fałd podjęzykowy. Przyśrodkowo są one oddzielone od podstawy języka przez przewód podżuchwowy i nerw językowy. Bocznie przylegają do rowka podjęzykowego przyśrodkowej powierzchni żuchwy. Przewody wydalnicze wychodzą na poziomie fałdu podjęzykowego ⁽⁶⁾.

Czym jest ślinotok?

Jest to nadmierny wyciek śliny z jamy ustnej spowodowany zaburzeniami połykania, problemami z utrzymaniem śliny w jamie ustnej lub jej nadprodukcją przez gruczoły ślinowe – ślinianki. Może wynikać z nieprawidłowości anatomicznych, osłabienia lub słabej koordynacji mięśni opuszkowych twarzy oraz nadmiernej produkcji śliny. Osłabienie lub słaba koordynacja odpowiednich mięśni prowadzi do nieskutecznej mechaniki i zmniejszonej częstotliwości połykania co jest następstwem słabego uszczelnienia jamy ustnej a co za tym idzie wycieku wydzieliny ślinowej na zewnątrz. Ślinotok jest zjawiskiem fizjologicznym i naturalną reakcją organizmu na takie bodźce jak np. kwaśne lub ostre pokarmy. W niektórych przypadkach jest zjawiskiem patologicznym i może stanowić zagrożenie dla zdrowia a nawet życia.

leczenie ślinotoku może poprawić komfort życia

Przyczyny ślinotoku:

Choroba Parkinsona
Mózgowe porażenie dziecięce
Udar
Urazowe uszkodzenie mózgu
Stwardnienie zanikowe boczne
Upośledzenie umysłowe

Powikłania:

Maceracja i bolesność skóry wokół ust
Zaburzenia mowy
Odwodnienie
Dławienie się
Aspiracyjne zapalenie płuc

Leczenie ślinotoku

Leczenie pacjentów z problemem ślinotoku jest wielokierunkowe i obejmuje leczenie zachowawcze (np. przenośne aspiratory, kołnierze lub zagłówki w celu optymalizacji postawy głowy i szyi, rehabilitacje jamy ustnej itp.), terapię lekami doustnymi, dogruczołowe iniekcje toksyny botulinowej, radioterapię oraz interwencję chirurgiczną ⁽⁷⁾.

Farmakoterapia obejmuje głównie leki antycholinergiczne. U pacjentów z chorobą Parkinsona, zwłaszcza we wczesnych stadiach choroby, optymalizacja terapii dopaminergicznej może skutkować poprawą klirensu śliny. W ciągu ostatnich dwóch dekad stosowanie toksyny botulinowej stało się coraz bardziej popularne, a podawanie jej do gruczołów stanowi ważną alternatywę dla doustnej terapii lekowej. Opcje chirurgiczne i radioterapia są zarezerwowane dla przypadków słabo reagujących lub opornych na leczenie farmakologiczne.

Wyniki metod nieinwazyjnych, takich jak fizjoterapia, biofeedback, czy akupunktura są niewystarczająco skuteczne.

Toksyna botulinowa w leczeniu ślinotoku

Iniekcje toksyny botulinowej do gruczołów ślinowych stanowią łatwą i skuteczną metodę radzenia sobie z problemem nadmiernego ślinienia. Toksyna botulinowa wstrzykiwana do gruczołów ślinowych blokuje uwalnianie acetylocholiny z przywspółczulnych zakończeń nerwowych, co w konsekwencji prowadzi do zmniejszenia ilości wydzielanej śliny. Wyniki licznych badań klinicznych wykazały skuteczność i bezpieczeństwo toksyny botulinowej w leczeniu ślinotoku.

Gdzie się leczyć?

Kujawsko – Pomorskie:

REHABAMBINI – 86-031 Osielsko, ul. Botaniczna 38, tel. 506 695 546

Małopolskie:

NeuroCor – 32-400 Myślenice, ul. Żwirki i Wigury 10, tel. 789 488 333
KRAKOWSKA AKADEMIA NEUROLOGII – 31-505 Kraków, ul. Ariańska 7/3, tel. 509 740 887
NEUROSFERA – 31-881 Kraków, ul. Mariana Markowskiego 4/1A, tel. 662 395 415
DR WOLFINGER CLINIC – 31-117 Kraków, ul. Cybulskiego 5, tel. 603 175 417
SPECJALISTYCZNY GABINET NEUROLOGICZNY – 30-539 Kraków, Plac Lasoty 4, tel. 12 656 31 41
SPECJALISTYCZNY GABINET NEUROLOGII DZIECIĘCEJ I REHABILITACJI – 30-437 Kraków, ul. Chęcińska 9, tel. 605 295 407

Podkarpackie:

NZOZ NEUROSPEC – 37-500 Jarosław, ul. Krakowska 39A, tel. 16 623 24 15
ORTO SPORT CENTER – 35-301 Rzeszów, ul. Lwowska 64/213, tel. 576 444 125

Pomorskie:

GABINETY LEKARSKIE KurOrt Sopot – 81-825 Sopot, ul. Abrahama 1/2, tel. 789 442 925
LEKARZE SPECJALIŚCI - 84-300 Lębork, ul. Wyszyńskiego 9A, tel. 889 200 981

Świętokrzyskie:

PRYWATNY GABINET LEKARSKI PIOTR SOBOLEWSKI – 27-600 Sandomierz, ul. Mickiewicza 12, tel. 15 832 24 87

Zachodniopomorskie:

AKSON GABINETY SPECJALISTYCZNE – 71-520 Szczecin, ul. J.U. Niemcewicza 15H, tel. 91 42 22 000

Przypisy

Young CA, Ellis C, Johnson J, Sathasivam S, Pih N. Treatment for sialorrhea (excessive saliva) in people with motor neuron disease / amyotrophic lateral sclerosis. Cochrane Database Syst Rev. 2011 May 11; (5) : CD006981.
Wolff A, Joshi RK, Ekström J, et al. A guide to medications inducing salivary gland dysfunction: a review sponsored by the World Workshop on Oral Medicine VI. Drugs R D. 2017; 17 : 1- 28.
Hand AR. Salivary glands. In: Nanci AR, ed. Ten Cate’s Oral Histology: Development, Structure and Function. China: Mosby Elsevier; 2008 : 290 - 318.
Standring, S., Gray, H. Gray's anatomy: The anatomical basis of clinical practice. Edinburgh: Churchill Livingstone / Elsevier. 41 st ed, (2016).
Pedersen AML, Sørensen CE, Proctor GB, Carpenter GH, Ekström J. Salivary secretion in health and disease. J
Oral Rehabil 2018; 45:730 -746.
Ellis H. Anatomy of the salivary glands. Surgery 2012; 30 (11) : 569 - 572.
McGeachan AJ, Mcdermott CJ. Management of oral secretions in neurological disease. Pract Neurol. 2017 Apr; 17 (2) : 96-103.

Informacje zawarte na tej stronie internetowej nie stanowią porad o charakterze medycznym. Treści te mają charakter wyłącznie informacyjny i nie mogą być traktowane jako specjalistyczne porady medyczne, forma diagnozy lub zalecenia w zakresie leczenia. Nie mogą zastępować specjalistycznych badań lekarskich ani profesjonalnego poradnictwa medycznego. Przed zastosowaniem jakichkolwiek leków oraz przed rozpoczęciem diagnostyki i leczenia należy każdorazowo skontaktować się z lekarzem, który jako jedyny jest w stanie zapewnić bezpieczeństwo leczenia.

slinotok.info.pl

Ślinotok może negatywnie oddziaływać na zycie pacjenta, a także przyczyniać się do izolacji społecznej